هنر اسلامی
هنر اسلامی یا هنرهای مسلمانان به مجموعه شیوه‌ها یا آثار هنری اطلاق می‌شود که در جامعه مسلمانان و نه لزوماً توسط مسلمانان آفریده شده‌است. هرچند ممکن است این هنرها در مواردی با تعالیم و شریعت اسلام انطباق نداشته باشد ولی تأثیر فرهنگ اسلامی و منطقه‌ای در آن به‌خوبی نمایان است. هنر اسلامی یکی از دوران‌های شکوهمند تاریخ هنر و یکی از ارزشمندترین دستاوردهای بشری در عرصه هنری به‌شمار می‌آید و شامل انواع متنوعی از هنر همچون معماری، خوشنویسی، نقاشی، سفالگری و مانند آن‌ها می‌شود. هنر اسلامی هنری نیست که فقط به آیین اسلام ارتباط داشته باشد. اصطلاح «اسلامی» نه تنها به مذهب، بلکه به فرهنگ غنی و متنوع مردمان سرزمین‌هایی که آیین اسلام در آن رواج دارد نیز اشاره می‌کند. هنر اسلامی غالباً عناصری سکولار را که توسط برخی از علمای اسلامی حرام شمرده نشده نیز دربر می‌گیرد همچنین به‌آن دسته از مفاهیم و موارد هنری که در درون جوامع اسلامی تحت تأثیر عوامل منطقه‌ای و فرهنگ بومی به وجود آمده‌است نیز هنر اسلامی گفته می‌شود.
ظهور هنر اسلامی از دل دین و دولت جدید به صورت تدریجی و گام به گام نبود، بلکه همچون ظهور خود دین اسلام و حکومت اسلامی، روندی پرشتاب و ناگهانی داشت. عمده آنچه بر شکل‌گیری و تزئین بناهای صدر اسلام تأثیر گذاشت ویژهٔ مسلمانان بود و این تأثیرات در خدمت اهدافی قرار گرفت که پیش از اسلام به‌آن شکل و صورت وجود نداشت.
هنر اسلامی برای گسترش خود از منابع بسیاری الهام گرفت: هنر رومی، هنر اولیه مسیحی، و هنر بیزانس در هنر و معماری اسلامی اولیه مؤثر بودند؛ نفوذ هنر ساسانی از ایران پیش از اسلام، اهمیت بیشتری داشت؛ بعدها روش‌های و عناصر مختلفی از هنر آسیای مرکزی و هنر چین طی تاخت و تازهای چادرنشینان مغول اثر مهمی در نقاشی اسلامی، سفالگری، و منسوجات برجای گذاشت.
مهمترین ویژگی های بصری در هنرهای اسلامی که تقریبا در تمامی دوران های حکومت اسلام به صورت امری ثابت تکرار شده عبارتند از:
سطوح پر از تزئین
اولین ویژگی هنرهای اسلامی که در نگاه نخست جلوه می کند، عدم حضور بخشی خالی از تزئین در اثر هنری است.
به طرز باورنکردنی گویی هنرمند اسلامی وحشتی از تهی بودن صفحه داشته و در نتیجه از هر سطح بدون تزئینی دوری جسته است. در هنر اسلامی، سطوح مختلف جدای از موضوعات گوناگون اساسا پوشیده از تزئیناتی است که اغلب در مقیاس های کوچک و به صورت ترکیبی از انواع مختلف تزئینات هستند.
برخی مفسرین هنر اسلامی این سطوح پر تزئین را نتیجه منع تصویرگری انسانی و حیوانی می دانند که به رغم وجود آیه ای مشخص در کتاب مقدس قرآن، در تمام تاریخ هنر اسلامی رایج و مرسوم بوده است.
وجود عنصر خط و خوشنویسی عربی
مسئله بعدی که تقریبا در تمامی هنرهای اسلامی شایع و معمول است، استفاده از خط عربی و نگارش آیات مقدس در بستر اثر هنری است.
معجزه پیامبر مکرم اسلام، کتاب مقدس قرآن است؛ کتابی تغییرناپذیر که تمامی نیازهای حال و آینده بشر را پاسخ داده و مراجعه به آن قلب و روح را آرامش می بخشد. از همین رو بیراه نیست که هر اثری با نگارش آیه ای بر آن تبرک یابد و به وادی معنویت وارد گردد.
استفاده از نقوش اسلیمی
علاوه بر نوشتار عربی، یک نوع از پیچش تاکی، معروف به اسلیمی ، از طرح های تزئینی اصلی اسلامی است.
این نقوش متنوع اسلیمی در بسیاری از هنرهای اسلامی از تزئینات کتاب، نقش قالی، کاشی تا نقوش ظروف دیده می شود. استفاده از نقوش اسلیمی که اغلب با عناصر پیکره ای، کتیبه ای و هندسی ترکیب می شود، موجب خلق ریتم و تداوم بصری در کل دامنه یک اثر شده و پیچیدگی طرح اسلامی را تقویت می کند.
کاربست هندسه
چهارمین عنصر اساسی در هنر اسلامی هندسه است. به رغم این که تزئین هندسی در منسوجات و سفال های دوره یونان و روم باستان یافت می شود، اما این نوع تزئین نقش برجسته ای در طرح های اسلامی پیدا کرده است.
منبع:مقاله هنر اسلامی
